چه افرادي در معرض خطر کمبود
ويتامين A قرار دارند؟
- کودکان 6 ماهه تا 6 ساله : زيرا با توجه
به رشد سريع نياز آنان به ويتامين A افزايش يافته و از سوي ديگر به دليل ابتلا به بيماريهاي عفوني و کاهش اشتها
ميزان دريافت و جذب ويتامينA در آنان کاهش مي يابد.
- کودکان و دانش آموزان مبتلا به سوء تغذيه
و يا بيماريهاي عفوني مثل اسهال و سرخک
- شيرخواران مادران مبتلا به کمبود ويتامين
A
- افراد ساکن در مناطق کمبود ويتامين A
- نوزادان با وزن کمتر از 2500 گرم
- کودکان و دانش آموزان کم درآمد
- مادران باردار و شيرده
کلياتي درباره ويتامين A
ويتامين A
از ويتامين هاي محلول در چربي است . در واقع اين ويتامين شامل يک سري
ترکيبات شيميائي با فعاليت بيولوژيک مشابه است.فرم فعال اين ويتامين که فقط در منابع
حيواني يافت ميشود " رتينول" ناميده مي شود.کاروتينوئيدها يا رنگدانه هاي
زرد، نارنجي ةا قرمز موجود در گياهان پيش سازهاي ويتامطن A تبديل مي شوند.
مهمترين آنها بتاکاروتن است که در تمام گياهان زرد مثل زردک، هويج، فلفل زرد و قرمز
، کدو تنبل ، کدو حلوائي و ميوه هائي مثل هلو ، آلو ، زردآلو، انبه، موز، طالبي ، خرمالو،
نارنگي وجود دارد. ويتامين A و بتاکاروتن براي جذب به چربي نياز دارند.تقريبا
90 درصد ويتامين A موجود در بدن در کبد ذخيره مي شود . اين ذخيره بتدريج افزايش مي يابد و در
بزرگسالي به حداکثر خود مي رسد. بنابراين تغييرات موقتي در دريافت ويتامين A نمي تواند
منجر به کمبود شود. ولي اگر دريافت براي 6 ماه بسيار کم باشد خطر بروز کمبود افزايش
مي يابد. بنابراين کمبود ويتامينA
زماني ظاهر مي شود که دريافت و يا ذخائر کبدي به حدي کاهش يابد که قادر
به تامين نياز بدن نباشد. شايعترين علت کمبود ويتامين A دريافت ناکافي
مواد غذائي از اين ويتامين است.کمبود همچنين مي تواند ناشي از اختلال در جذب تبديل
و استفاده از ويتامين در بدن باشد. اين حالت در شرايطي که موارد ابتلا به عفونت و بيماري
زياد و يا مصرف چربي و روغن و يا پروتئين در رژيم غذائي کم باشد ، اتفاق مي افتد.
نقش ويتامين A در حفظ سلامت
1- نقش ويتامين A
در بينائي بسيار حائز اهميت است. چنانکه اولين علائم باليني کمبود اين
ويتامين اختلال ديد هنگام تاريکي و يا شب کوري است. با ادامه اين کمبود ضايعات چشمي
بيشتر شده و به صورت خشکي چشم ، ضعف قرينه ، بروز زخم در چشم و در نهايت نابينائي ظاهر
مي شوند. به اين تظاهرات چشمي به طور کلي " گزروفتالمي" گفته مي شودو کمبود
ويتامين A شايعترين علت
کوري در کودکان کشورهاي در حال توسعه محسوب مي شود.
2- ويتامين A
براي رشد ونمو بافتهاي نرم لازم است . همچنين براي نمو استخوان و سلولهاي
تشکيل دهنده ميناي دندان ضروري مي باشد.
3- در حفظ ساختمان طبيعي سلولهاي پوششي
نيز ويتامين A نقش دارد.
در صورت کمبود اين ويتامين سلولهاي توليد کننده ماده سخت کراتين ، جايگزين سلولهاي
توليد کننده ماده نرم موکوس مي شوند و اين امر موجب خشکي بافت مي شود . با تجويز ويتامين
A اين فرآيند
قابل برگشت است.
4- بسياري از بافتهاي پوششي موانع مهمي
در مقابل عفونت هستند. به دنبال کمبود ويتامين A
و اختلال در ساختمان اين بافتها ، مقاومت در مقابل عفونت کاهش مي يابد.
5- گاهي کمبود ويتامين Aبا کم خوني فقر آهن همراه است. درچنين شرايطي
براي درمان کم خوني علاوه برآهن ويتامين A
نيز بايد تجويز شود. مکانيزم عمل اين تداخل هنوز روشن نيست. ممکن است
کمبود ويتامين A با جذب، انتقال يا ذخيره آهن تداخل پيدا کند و يا بطور مستقيم در خونسازي نقش
داشته باشد.
6- تحقيقات اپيدميولوژيک در سطح جهان نشان
داده است که مصرف غذاهاي حاوي ويتامين هاي آنتي اکسيدان مثل ويتامين C ، ويتامين
E ، و بتاکاروتن
احتمال ابتلا به بعضي از بيماريها مثل بعضي از سرطانها ، بيماريها قلبي و عروقي و ابتلا
به آب مرواريد را کاهش مي دهد.
چه عواملي موجب کمبود ويتامين
A
مي شوند؟
- افزايش نياز به ويتامين A در دوران رشد:
در دوران رشد کودکي و نوجواني به علت افزايش سرعت رشد نياز به ويتامين A افزايش مي
يابد. در دوران بارداري و شير دهي نيز در صورتي که دريافت ويتامين A کافي نباشد
کمبود ويتامين A به سرعت ظاهر مي شوند.
- مصرف ناکافي منابع غذائي ويتامين A: در صورتي که در برنامه غذادي
روزانه از منابع غذائي ويتامين A در غذاهاي حيواني و پيش ساز ويتامين A ( بتاکاروتن) که در سبزيها
و ميوه هاي سبز، زرد، و نارنجي وجود دارد استفاده نشود بدن با کمبود ويتامين A مواجه مي شود.
- ابتلا مکرر به بيماريهاي عفوني و انگلي:
بيماريهاي عفوني و انگلي موجب بي اشتهايي شده و به اين دليل دريافت مواد مغذي از جمله
ويتامين A کاهش مي يابد.
بنابراين کودکان و دانش آموزاني که به طور مکرر دچار بيماريهاي عفوني مي شوند در معرض
کمبودچه افرادي در معرض خطر کمبود ويتامين A قرار دارند؟
- کودکان 6 ماهه تا 6 ساله : زيرا با توجه
به رشد سريع نياز آنان به ويتامين A افزايش يافته
و از سوي ديگر به دليل ابتلا به بيماريهاي عفوني و کاهش اشتها ميزان دريافت و جذب ويتامينA در آنان کاهش مي يابد.
- کودکان و دانش آموزان مبتلا به سوء تغذيه
و يا بيماريهاي عفوني مثل اسهال و سرخک
- شيرخواران مادران مبتلا به کمبود ويتامين
A
- افراد ساکن در مناطق کمبود ويتامين A
- نوزادان با وزن کمتر از 2500 گرم
- کودکان و دانش آموزان کم درآمد
- مادران باردار و شيرده
- مادران باردار و شيرده
منابع ويتامين A :
منابع حيواني:
- روغن کبد ماهي که غني ترين منبع ويتامين
A است و معمولا
به صورت داروئي مصرف مي شود.
- جگر حيوانات مثل گاو، گوساله ، گوسفند،
و مرغ منبع خوب ويتامين A محسوب مي شوند.
- کره ، پنير، شير، زرده تخم مرغ که منبع
متوسط هستند.
منابع گياهي :
- سبزي هاي برگي شکل سبز تيره مثل اسفناج
، برگ چغندر، برگهاي تيره رنگ کاهو .
- سبزي هاي زرد و نارنجي مثل هويج، کدو
حلوائي و فلفل قرمز.
- ميوه هاي زرد و نارنجي مثل طالبي ، زردآلو
، انبه، خرمالو، هلو، آلو، انگور، موز، خربزه، طالبي و نارنگي.
راههاي پيشگيري و کنترل و کمبود
ويتامين A :
- تغذيه کودکان با شير مادر ( شير مادر
از منابع خوب ويتامين A براي کودکان زير 2 سال به شما مي رود)
- استفاده از منابع غذائي ويتامين A در برنامه
غذائي روزانه
- شستشو و ضدعفوني کامل سبزيها براي جلوگيري
از آلودگي هاي انگلي
- شستن کامل دست ها با آب و صابون قبل از
تهيه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج براي جلوگيري از ابتلاء به آلودگي هاي انگلي.
- استفاده از آب آشاميدني سالم و توال بهداشتي
- توزيع مکمل خوراکي ويتامين A به افراد در
معرض خطر که به سه روش زير انجام مي گيرد:
1- توزيع مکمل ويتامين A با دوز بالا( مگادوز)
در مناطقي که ميزان ابتلا به بيماريهاي
اسهالي و عفونت هاي دستگاه تنفسي و مرگ و مير ناشي از آنها زياد است ، کودکان در معرض
خطر کمبود ويتامين A قرار دارند . در اين مناطق به کليه
کودکان زير 6 سال هر 6 ماه يکبار مگادوز ويتامين A
داده مي شود. اين مقدار نياز 6 ماه کودک به ويتامين A را تامين مي
کند. اين مکملها حاوي 100 هزار واحد ويتامين A
براي کودکان 11-6 ماه و 200 هزار واحد ويتامين A براي کودکان
59-12 ماه مي باشد.
2- توزيع يک مرحله اي مکمل ويتامين
A
با دوز بالا
کودکان مبتلا به سوء تغذيه شديد يا عفونتهاي
دستگاه تنفسي ، سرخک، اسهال در زمان بيماري بايد يک مگادوز ويتامين A دريافت کرده
باشد ، فاصله دريافت اين دوز اضافي مکمل با دوز قبل بايد بيشتر از يک ماه باشد.ضمنا
در مناطقي که کمبود شديد ويتامين A
وجود دارد به کليه مادران نيز در فاصله کمتر از 8 هفته پس از زايمان
يک دوز بالاي مکمل ويتامين A داده ميشود.
3- مکمل ياري کليه کودکان زير
2 سال و زنان باردار با دوز کم
درمناطقي که کمبود ويتامين A شديد نيست
، معمولا بخش بهداشت با توجه به دستورالعمل هاي ملي ميزان مطلوبي از ويتامين A را که توسط
کميته هاي علمي تعيين شده است به دو گروه زير توصيه مي کند. اين برنامه در کشور ما
به صورت زير مي باشد:
- مکمل ياري روزانه با قطره ويتامين A+D و يا مولتي
ويتامين به ميزاني که روزانه 1500 واحد ويتامين A و 400 واحد ويتامين D
را تامين کند. برنامه مکمل ياري از روز پانزدهم پس از تولد تا حداقل
يکسالگي و در مناطقي که کمبود ويتامين A
بيشتر است تا پايان 2 سالگي بايد ادامه يابد.
- مکمل ياري روزانه کليه زنان باردار با
کپسول مولتي ويتامين مينرال ( حاوي 5000 واحد ويتامين A)
يا مکمل ياري يکبار در هفته با کپسول مولتي ويتامين تراپيوتيک ( حاوي 25000 واحد ويتامين
A) که از پايان ماه چهارم بارداري
شروع و تا انتهاي بارداري ادامه مي يابد.
چند توصيه براي پيشگيري از کمبود
ويتامين A در دانش آموزان:
- اولين علامت کمبود ويتامين A کاهش قدرت
ديد در تاريکي است که به آن شب کوري گفته مي شود و با پرسش از دانش آموز مي توان به
وجود آن پي برد. در صورتي که دانش آموزي از کاهش قدرت ديد در تاريکي شکايت مي کند در
معرض خطر کمبود ويتامين A قرار دارد با تجويز پزشک مکمل ويتامين A
مصرف نمايد.
- کمبود ويتامين A
به علت مختل نمودن سيستم ايمني، موجب کاهش مقاومت بدن شده و در نتيجه
دانش آموز بطور مکرر به بيماري مبتلا مي شوذ. ابتلاء مکرر به بيماريها و طولاني بودن
دوره بيماري و کاهش سرعت رشد از علائم کمبود ويتامين A
است. در اين موارد مراقبين بهداشت و معلمين بايد توصيه هاي تغذيه اي
ذيل را به دانش آموز و والدين او ارائه نمايند.
- در برنامه غذائي روزانه از منابع غذائي
ويتامين A مثل شير و
لبنيات ، زرده تخم مرغ، کره و سبزيها و ميوه هاي سبز تيره ، زرد و نارنجي مثل اسفناج
، برگهاي تيره کاهو، هويج ، کدو حلوائي ، هلو ، آلو، زرد آلو ، خرمالو ، نارنگي ، موز
، انگور ، انبه ، .... استفاده شود. استفاده از هويج خام رنده شده در سالاد و يا بشکل
پخته شده در کنار غذا مقداري از ويتامين A
مورد نياز روزانه را تامين مي کند.